Cun la ferata tla Galizia

Cun la ferata tla Galizia söles pedies di soldas che à combatü tratan la Pröma Vera Mondiala

La cuinta tlassa dl Istitut Tecnich Economich da La Ila à tut sö cun interès l’invit dl’Euregio, da fà n iade d’istruziun söles pedies di soldas, che dan da 100 à messü jì söl frunt a ost a combate cuntra la Ruscia. En chësta ocajiun él gnü comemorè adöm a 400 studënć dl’Euregio, storics, insegnanć y d’atra jënt interessada dötes les vitimes dla vera y mëtü n sëgn por la pêsc danter i popui, sot al moto “mai plü vera- never again”

PREPARAZIUN
Bele ti pröms dis de scora ùnse metü man da se arjigné por nosc iade a Krakau. Sides de storia co de ladin ùnse tratè l'argomënt dla Pröma Vera Mondiala. I ùn lit lëtres y testimonianzes de soldas ladins che â messü lascè zoruch les families por jì a combate tla Galizia, da olache tröc ne é nia plü rovà zoruch. I ùn inće albü l'ocajiun da tó pert ala mostra de fotografies tla Ćiasa dla Cultura a La Ila, racoiüdes da Oswald Mederle y Alex Pedratscher, che se à plü inant inće portè n valgügn reperć dla Pröma Vera Mondiala te tlassa.
Püć dis denant co pié ia por la Galizia se ùnse incuntè cun i atri studënć de Südtirol por avëi informaziuns sura le iade y te chësta ocajiun se à deplü storics portè dant te referać por talian o por todësch conoscënzes sura la Pröma Vera Mondiala da deplü punć d’odüda.


LE IADE

Ai 16 de otober sunse pià ia do scora. Cun i mesi de trasport publics sunse jüs ćina söl Prener, olache i ùn incuntè i atri scolars dl Trentin y dl Tirol che gnô cun nos. Endöt êl rové adöm 400 studënć dales trëi provinzies dl’Euregio.
Denant co sentè söi vaguns, él stè i trëi presidënć dles provinzies Arno Kompatscher, Günther Plattner y Ugo Rossi che se à auguré n bun iade.
La ferata é piada ia incër les sis da sëra y a Krakau sunse rovà 14 ores plü tert, incër les 8 da doman.

Intartan chësc iade ùnse albü l’ocajiun da imparè a conësce atri studënć todësc y taliagn. Tla ferata êl n vagun aposta, olache i ùn podü incuntè inće jënt cun plü esperiënza, che se à metü a disposiziun da baié cun i jogn sura la Pröma Vera Mondiala.
Al ê inće gnü arjigné ca n vagun, olache i jogn podô rové adöm y passè n pêr d’ores d’aurela cörta, y  por fà plü lisieres les ores lunges de iade.
L’iade é stè rich de aventöres y de esperiënzes. Da gnì zoruch é nosc vagun por ejëmpl restè zënza strom, olache i ùn almanco n püch podü s’imaginé la strentöra y les soferënzes di soldas tartan so iade söl frunt.

LA CITÉ DE KRAKAU

Le pröm dé, apëna rovà a destinaziun tla cité de Krakau ùnse albü l’ocajiun da jì a ti ćiarè al zënter storich dla cité. I sun rodà fora por les contrades y la guida se à dè tröpes informaziuns sura les plazes, i monumënć y i ùn vijité n valgönes dles 150 dlijies dla cité, danter l’ater inće chëra olache Karol Wojtyla operâ, ćina che al ê ćiamò vësco da Krakau. Cun le post dl alberch dla jonëza, olache i dormîn ùnse propi albü fortüna, al ê söla plaza prinzipala dla cité.
Le secundo dé sunse jüs inant cun nosta guida vijitan le ćiastel Wawel. Adöm ala cité vedla fej le ćiastel dal 1978 incà pert dl patrimone cultural Unesco.

COMEMORAZIUN

Dales 11.00 s’á düć i partezipanć al iade d’istruziun incuntè söla plaza prinzipala dla bela cité de Krokòw a na comemoraziun en ocajiun di 100 agn passà dal scomenciamënt dla Pröma Vera Mondiala. Le secretêr general dla Regiun Europeica, Matthias Fink, à saludé y daurì insciö la festa.
La zerimonia é gnüda acompagnada dala musiga di Tiroler Kaiserjäger vistîs cun süa bela uniforma. Impresciun à fat les letöres fora de diari de porsones colpides dala vera, lić
dant da scolars dles trëi provinzies dl’Euregio, danter chisc inće le scolar Jan Paul Bernardi dl ITE da La Ila, che à lit dant fora dl diare dl soldà fascian Giacomo Sommavilla, che â propi messü jì tla Galizia a combate. I trëi presidënć dles juntes provinziales dl’Euregion é jüs ite te sü discursc söl’importanza dla pêsc y dl’unité danter i popui y se à racomanè a nos jogn de ester ambasciadus de n monn nü, meton man da atira.
La comemoraziun à descedè inće te nos jogn y jones na gran compasciun por i soldas tomà te vera.
„Never again-Mai plü vera!“ é stè le moto dla comemoraziun y adöm ùnse podü formè la bandira europeica cun nagules gheles.


SÖL FRUNT:

La domënia sunse pià ia da doman adora con le bus cuntra la Galizia, söl confin cul’Ucraina. Dô da 4 ores de iade, sunse rovà pro le fort „Werner“. La guida s’à acompagné fora por les strotöres strëntes y scüres, olache i soldas à messü vire y combate te stletes condiziuns dî alalungia. Tan dî ćina che ai ê restà zënza patüc da mangé y â messè capitulè.
I àn odü i magazinns y i mürs dl fort, che â la funziun de defënüda y â na larghëza de plü metri.
Domisdé sunse jüs al fort de Przemyśl, söl confin con l’Ucraina, olache i ùn albü l’ocajiun da vijité les galaries. I sëgns dla destruziun é ćiamò da odëi.
Ći ch’i s’à fat le plü impresciun é canche i ùn realisé, te ći burtes condiziuns (frëit, tëma, …) che i soldas messâ combate.

Do na vijita cörta ala cité de Przemyśl sunse jüs tla cortina de Brylince, olache i ùn podü tó pert ala comemoraziun en recordanza de düć i tomà tla Pröma Vera Mondiala.
Tartan la zerimonia à deplü studënć impié na ćiandëra sön na fossa de massa di “Kaiserjäger” che é morć tla Galizia. Chësc é stè n momënt dër emozionant y sintì por düć nos. La comemoraziun se à fat ponsè dër tröp a nüsc antenać, che à combatü por la patria y à pordü la vita tla brutalité dla vera.

MOMËNĆ D’INCUNTADA
I jogn à tratan le iade  albü la poscibilité da conësce d’atri jogn da döta l’Euregio. La cité é stada le miú post che an podô avëi por baié d’atri lingac y por baratè fora minunghes y pinsiers sura les impresciuns dl iade y dles esperiënzes viüdes. Por l’ultima sëra él stè l’organisaziun dla Deina che à arjigné ca na gran festa por düć i studënć
che à tut pert al proiet. Tratan la festa à i jogn balè, ćiantè y tröc à inće tut sö contać y impormetü de se incuntè danü cun i amisc apëna conesciüs. L’uniun danter chisc jogn é dessigü na buna premissa  por le dagnì dl’Euregio.
Chëscta jita à dè forza ai jogn de se recordè dl passè, por costruì n miù dagnì. L’aria che an à trat ite söl frunt y les emoziuns che é gnüdes descedades te nos ne podarunse nia desmentié tan saurì.

Sön nosc iade a Krakau ùnse albü l'ocajiun de conësce posć nüs, olache nüsc antenać à combatü y olache tröc soldas ladins à messü lascè süa vita. Inće sce nia propi düt ne é jü lize, sunse impò contënć de avëi podü partezipé a chësta bela esperienza.
I ùn podü imparè dër tröp y i ùn albü l’ocajiun da ponsè dô sön na pert de nosta storia, mo inće ćiarè inant tl dagnì y chësc adöm a n grüm d’atri jogn y jones, che baia magari n ater lingaz danter ëi y che stënta magari val’iade da se capì, mo che à impò i medemi sogns y les medemes speranzes.

I studënć y les studëntes dla cuinta tlassa dl ITE da La Ila